Wybierz j臋zyk

Nawigacja

O PROJEKCIE
Audiowalki Centropy zabior膮 Ci臋 w podr贸偶 przez 偶ydowsk膮 histori臋 Europy 艢rodkowej i Wschodniej. Skorzystaj z naszych multimedialnych map, zapoznaj si臋 ze zdj臋ciami rodzinnymi, materia艂ami archiwalnymi i osobistymi historiami 21 呕yd贸w ocala艂ych z Holokaustu, aby uzyska膰 unikalny wgl膮d w bogate dziedzictwo 偶ydowskie Europy i odkry膰 miejsca zwi膮zane z 偶yciem 偶ydowskim w miastach Mo艂dawii, Ukrainy, Bia艂orusi i Litwy.

Plac przy Starej Synagodze w Tarnowie, 2021

3. Skwer Starej Synagogi

Element 340
Ul. 呕ydowska 12, Tarn贸w
00:00
00:00
  • 00:00

Jeste艣my teraz na du偶ym placu, po艣rodku kt贸rego znajduje si臋 bardzo szczeg贸lny pomnik. Jego pe艂na symbolika zacznie do nas przemawia膰, kiedy u艣wiadomimy sobie, 偶e to jedyna pozosta艂o艣膰 po Starej Synagodze. Bima, bo na ni膮 w艂a艣nie patrzymy, to miejsce z kt贸rego w czasie nabo偶e艅stwa czytana jest Tora. W tradycyjnych synagogach aszkenazyjskich umiejscawiano j膮 na samym 艣rodku sali modlitw. M贸g艂 to by膰 zaledwie ma艂y podest, jak i podwy偶szenie otoczone centralnymi filarami podtrzymuj膮cymi sklepienie – na ten drugi rodzaj bimy w艂a艣nie patrzymy.聽

Stara Synagoga by艂a centralnym miejscem 偶ycia religijnego i spo艂ecznego przynajmniej do drugiej po艂owy XIX wieku. Wybudowan膮 j膮 w drugiej po艂owie XVII wieku, w miejscu聽 istniej膮cych wcze艣niej synagog. Budynek, kt贸rego zarys mo偶emy dostrzec na placu dzi臋ki ostatniej renowacji, by艂 w stylu barokowym. S艂u偶y艂 tradycyjnej spo艂eczno艣ci 偶ydowskiej Tarnowa do 1939 roku. 11 listopada 1939 roku Niemcy podpalili go. Po po偶arze, kt贸rego gaszenia zakazano, ruiny zacz臋to stopniowo rozbiera膰. Czy to przez przeoczenie, czy niedba艂o艣膰 pozostawiono bim臋.

Dzi艣 jest to miejsce wyj膮tkowe. Organizowane s膮 tu koncerty i uroczysto艣ci upami臋tniaj膮ce, m.in.聽 w trakcie festiwalu Galitzianer Sztetl. Ale jest to tak偶e miejsce zadumy nad losem obywateli miasta zamordowanych w czasie wojny.

Gizela Fudem wspomina, 偶e jej rodzina nie chodzi艂a do 偶adnej z g艂贸wnych synagog. W ca艂ym mie艣cie by艂y r贸wnie偶 dziesi膮tki ma艂ych dom贸w modlitwy i w jednym z nich zwyk艂 si臋 modli膰 ojciec Gizeli:

W czasie tych wszystkich 艣wi膮t nie chodzili艣my do synagogi, ale do tego nieszcz臋snego sztibla, do kt贸rego zawsze chodzi艂 tata. By艂 bardzo brzydki. Na g贸rze by艂 balkon, na kt贸ry sz艂y kobiety. A m臋偶czy藕ni byli na dole. Pami臋tam, 偶e tata zabiera艂 nas tam na Jom Kippur i mo偶e na Rosz Haszana.

Na wszystkie inne 艣wi臋ta i w soboty mieli艣my nasze modlitewniki i musieli艣my modli膰 si臋 w domu. A z czasem po prostu zacz臋艂am oszukiwa膰. Mog艂am je czyta膰, bo si臋 ich nauczy艂am, ale nie rozumia艂am tego i nie mog臋 powiedzie膰, 偶e pasjonowa艂am si臋 tym, tak naprawd臋 nie obchodzi艂o mnie to. Ale przez jaki艣 czas, zanim zacz臋艂am si臋 buntowa膰, odmawia艂am kilka modlitw, kt贸re zaznaczy艂am w moim modlitewniku. I musieli艣my to odmawia膰 w ka偶d膮 sobot臋 rano, jak tata by艂 w sztiblu i jak wraca艂 to zawsze pyta艂, a to by艂o najgorsze, bo nie chcia艂am k艂ama膰.

Przeczytaj wi臋cej